Διαπλάσεις και βιοποικιλότητα οικοσυστημάτων γλυκού νερού.

[Shichibukai]

Οι διαπλάσεις του γλυκού νερού καλύπτουν το 1,8% της επιφάνειας της Γης και περιλαμβάνουν τις μεγάλες έως και τις μικρές φυσικές ή τεχνητές λίμνες και τους μεγάλους ποταμούς έως και τα μικρά ρυάκια. Σε αντίθεση με τις θαλάσσιες διαπλάσεις, οι διαπλάσεις του γλυκού νερού περιέχουν μικρότερες συγκριτικά ποσότητες νερού, παρουσιάζουν μεγαλύτερες θερμοκρασιακές διακυμάνσεις, προσβάλλονται ευκολότερα από μολύνσεις και η στάθμη τους αυξομειώνεται (λόγω πλήρωσης τους στη διάρκεια των βροχερών μηνών ή τήξης των πάγων και λόγω εξάτμισης τους σε περιόδους ξηρασίας). Η ποικιλία των μορφών ζωής στις διαπλάσεις του γλυκού νερού είναι ιδιαίτερα σημαντική. Συνυπολογίζοντας την αφθονία τους σε είδη και τη συνολική έκταση που καταλαμβάνουν, οι διαπλάσεις του γλυκού νερού παρουσιάζουν τα υψηλότερα επίπεδα βιοποικιλότητας συγκριτικά με τα χερσαία και τα θαλάσσια οικοσυστήματα.

Το περιβάλλον των γλυκών νερών μπορεί να διακριθεί σε ευτροφικό και ολιγοτροφικό ανάλογα με τα επίπεδα της οργανικής ύλης και του οξυγόνου που περιέχει. Ο όρος ευτροφισμός αναφέρεται στη φυσική ή τεχνητή διεργασία κατά την οποία αυξάνεται η συγκέντρωση των οργανικών ενώσεων σε μία υγρή διάπλαση. Ο εμπλουτισμός μιας υδατοσυλλογής με οργανικές ενώσεις (θρεπτικά συστατικά, ιδιαίτερα άζωτο και φώσφορο) οδηγεί σε αύξηση της φυτικής βιομάζας.


Μια ακόμα διάκριση των διαπλάσεων του γλυκού νερού μπορεί να γίνει ανάμεσα στα τρεχούμενα νερά των ποταμών, που καλύπτουν το 0,3% της επιφάνειας της Γης και στα στάσιμα των λιμνών. Αν και τόσο οι ποταμοί και τα ρυάκια όσο και οι λίμνες κάθε μεγέθους περιέχουν νηκτόν, πλαγκτόν και βενθικούς οργανισμούς όπως και οι θάλασσες, τα είδη των οργανισμών που ζουν σε κάποιο από τα παραπάνω οικοσυστήματα καθορίζεται κυρίως από την ταχύτητα ροής του νερού. Τα υδρόβια φυτά με ρίζες και οι σκαπτικοί οργανισμοί συναντώνται σε ήρεμες λίμνες, όπου συσσωρεύονται ιζήματα. Εκεί όπου το νερό ρέει γρηγορότερα δε συσσωρεύονται ιζήματα και οι τοπικοί βενθικοί οργανισμοί "επιλέγουν" να ζουν κάτω από βράχους ή μέσα σε ρωγμές.

Ειδικότερα όσον αφορά στα λιμναία περιβάλλοντα, μπορούμε να διακρίνουμε τρεις ζώνες. Η πρώτη, παρόχθια, είναι η ρηχή ζώνη κοντά στη στεριά και περιέχει υδρόβια φυτά με ριζικό σύστημα και μια πλούσια ποικιλία ζώων, όπως υδρόβια έντομα, σαλιγκάρια, σκουλήκια, καθώς επίσης αστακούς, αχιβάδες, μύδια, στρείδια και ψάρια. Τα απομακρυσμένα από τις όχθες επιφανειακά νερά των λιμνών, όπου δεν αναπτύσσονται υδρόβια φυτά με ρίζες, συνιστούν τη λιμναία ζώνη. Η παραπάνω ζώνη διαπερνάται από το φως και περιέχει άφθονο, κατά τη διάρκεια καθορισμένων εποχών του έτους, φυτοπλαγκτόν και ζωοπλαγκτόν καθώς επίσης και ψάρια. Στις βαθιές λίμνες, τα νερά κάτω από τη λιμναία ζώνη συνιστούν τη βαθιά ζώνη στην οποία φθάνει λίγο ή καθόλου φως και συνεπώς δεν αναπτύσσεται βλάστηση παρά μόνο κάποιοι μικροοργανισμοί όπως βακτήρια, μύκητες, σκουλήκια, λάρβες εντόμων και ορισμένα μαλάκια και καρκινοειδή.


Τα οικοσυστήματα του γλυκού νερού είναι σχετικά ασυνεχή, ανομοιογενή και πολλά είδη που ζουν σε αυτά είναι γεωγραφικά απομονωμένα αφού δεν μπορούν να διασχίσουν τα τμήματα ξηράς που μεσολαβούν ανάμεσα σε δύο ποτάμια ή δύο λίμνες και άρα δεν μπορούν να εξαπλωθούν. Το γεγονός αυτό έχει τις παρακάτω καθοριστικές συνέπειες:
α) Οι οργανισμοί των ποταμών και των λιμνών αναγκάζονται να αντιμετωπίσουν τις κλιματικές και άλλες περιβαλλοντικές αλλαγές επί τόπου χωρίς να έχουν δυνατότητες διαφυγής.
β) Η βιοποικιλότητα των οικοσυστημάτων του γλυκού νερού επιμερίζεται έντονα και σε ορισμένες περιπτώσεις είναι μοναδική για μια συγκεκριμένη περιοχή. Συχνά ακόμα και μικρού μεγέθους λίμνες ή ρεύματα αποτελούν το χώρο ανάπτυξης και βιολογικής εξέλιξης μοναδικών, χαρακτηριστικών για τη συγκεκριμένη περιοχή, μορφών ζωής (ενδημικά είδη).
γ) Η βιοποικιλότητα των οικοσυστημάτων του γλυκού νερού είναι μεγάλη καθώς, ακόμα και αν σε ορισμένα σημεία ο αριθμός των ειδών είναι μικρός, ο συνολικός αριθμός των διαφορετικών ειδών σε όλη την έκταση του οικοσυστήματος είναι μεγάλος. Με διαφορετικά λόγια, οι βιότοποι γλυκού νερού υποστηρίζουν την ανάπτυξη πολλών διακριτών βιοκοινοτήτων ποικίλης σύνθεσης, γεγονός που αυξάνει τη βιοποικιλότητα του βιοτόπου.

Οι λίμνες αποτελούν τυπικό παράδειγμα "περιβαλλοντικών νησιών" (μεγάλες ποσότητες νερού και προφανώς η ζωή που αυτές "στηρίζουν" που περιβάλλονται από τμήματα ξηράς). Όπως συμβαίνει και στα νησιά, όσο μεγαλύτερη και παλαιότερη είναι μία λίμνη τόσο περισσότερα ενδημικά είδη ζουν σε αυτή. Με εκατοντάδες είδη η καθεμία, το 90% των οποίων δε συναντώνται πουθενά αλλού, οι μεγάλες και αρχαίες λίμνες της ανατολικής Αφρικής (Μαλάουι, Τανγκανίκα, Βικτόρια) χαρακτηρίζονται από τις μεγαλύτερες παγκοσμίως συγκεντρώσεις ενδημικών ειδών.


Υ.Γ. Ελπίζω αυτό το άρθρο να βοηθήσει τους παλαιούς και μη στην κατανόηση των χαρακτηριστηκών των οικοσυστημάτων γλυκού νερου.