Συνοπτική ιστορία της Ενυδρειοφιλίας

[Κλεόβουλος]

Συνοπτική ιστορία της Ενυδρειοφιλίας
του Κλεόβουλου Φλαμουρόπουλου

Η ενυδρειοφιλία είναι ένα χόμπι που αφορά την διατήρηση και τη φροντίδα υδρόβιων ζώων και φυτών σ’ ένα ενυδρείο, σε μια τεχνητή λίμνη ή απλά σε μια δεξαμενή
όχι με σκοπό την παραγωγή τροφής αλλά
για την χαρά της παρατήρησης της φυσικής συμπεριφοράς των ζωντανών, της αναπαραγωγής τους και της αναπαράστασης τμήματος των διάφορων υδάτινων βιότοπων.
Είναι μια ενασχόληση στον ελεύθερο μας χρόνο που πηγάζει απ' την αγάπη για το φυσικό περιβάλλον και την προστασία του. Συνδέεται, απαιτεί ή δημιουργεί ενδιαφέροντα σε πολλούς τομείς γνώσης και αναζήτησης που έχουν σχέση με τις απαιτήσεις διατήρησης των ζωντανών που φιλοξενούνται, όπως η βιολογία, η χημεία, οι τεχνολογικές εξελίξεις, η γεωλογία, οι αυτοσχέδιες κατασκευές και τόσα άλλα.
Ο πραγματικός ενυδρειόφιλος δεν αντιμετωπίζει δηλαδή το ενυδρείο του σαν ένα απλό αντικείμενο διακόσμησης πχ για το σαλόνι του, ούτε τα ζωντανά που φιλοξενεί σαν αναλώσιμα για να ικανοποιήσει την ματαιοδοξία του ή για να κερδίσει μόνο στιγμές χαλάρωσης
αλλά σαν μια δημιουργική σύνδεση του με τη φύση και τη θαυμαστή πολυπλοκότητα της.

Πότε όμως εμφανίστηκε σαν χόμπι?
Ο διαθέσιμος ελεύθερος χρόνος για τους ανθρώπους είναι δείκτης ανάπτυξης των κοινωνιών.
Τα χόμπι άρχισαν δειλά να εμφανίζονται στα αρχαία χρόνια και πιο έντονα στις ανεπτυγμένες χώρες αρχικά για τις προνομιούχες ελίτ και όσο προχωρούσε η ανάπτυξη, για μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων.
Η διατήρηση ψαριών σε τεχνητές στέρνες λέγεται ότι ξεκίνησε από τους Σουμέριους που τα λάτρευαν στους ναούς τους σαν θεούς και τους Βαβυλώνιους.

Οι Αιγύπτιοι συντηρούσαν σαν ιερά πλάσματα μορμυρίδες mormyrus oxyrhincus σε ναούς και αργότερα οι Ρωμαίοι, ήταν αυτοί που έφτιαξαν τεχνητές λίμνες και διατηρούσαν ψάρια γλυκού ή υφάλμυρου νερού αλλά και θαλασσινά. Μνημονεύεται από τον Πλίνιο ότι τo 151 πχ ο συγκλητικός Lucius Licinius είχε το παρατσούκλι Murenus (οι ρωμαίοι αποκαλούσαν όλα τα είδη που μοιάζουν με χέλια β€œmurenae” και τα γνωστά χέλια αλλά και τις θαλάσσιες σμέρνες) καθώς ήταν ο πρώτος που κατασκεύασε μια λίμνη στον κήπο του για να συντηρεί χέλια που στη συνέχεια έγιναν δημοφιλή και αγαπημένα κατοικίδια (εκτός από τροφή) που λέγεται ότι τα εκπαίδευαν να ακούν σε κάλεσμα του ιδιοκτήτη και τους φορούσαν κοσμήματα, σκουλαρίκια και περιδέραια (όπως αναφέρεται για την Αντωνία τη μητέρα του αυτοκράτορα Κλαύδιου).

Ψηφιδωτό στην Πομπηία

Την ίδια περίπου περίοδο η ενυδρειοφιλία κάνει την εμφάνιση της στα παλάτια των αυτοκρατόρων της Κίνας της δυναστείας των Σονγκ(960-1279), κατασκευάζονται εκεί τα πρώτα δοχεία-ενυδρεία από πορσελάνη και αργότερα κυρίως τα χρυσόψαρα γίνονται τα αγαπημένα κατοικίδια των Κινέζων (η τεράστια ποικιλία των οποίων οφείλεται –και- στις αναπαραγωγές και διασταυρώσεις που γίνονταν σε ενυδρεία από εκείνη τη μακρινή εποχή).

παρόμοιο βάζο πορσελάνης για χρυσόψαρα

Από τη Κίνα εξάγονται στην Ιαπωνία και τα κόι που επρόκειτο να γίνουν μέχρι και σήμερα τα δικά τους αγαπημένα κατοικίδια.
Κάπου εκεί και στη νοτιοανατολική Ασία οι γνωστοί μας μονομάχοι συντηρούνται στην αιχμαλωσία και τους βάζουν να συμμετέχουν σε μονομαχίες.
Στον δυτικό κόσμο και στην Ευρώπη μετά την πτώση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, επανεμφανίζεται μεταξύ 16ου -18ου αιώνα με την εισαγωγή χρυσόψαρων από την Κίνα αρχικά το 1691 στην Πορτογαλία, που ήταν μεγάλη ναυτική εμπορική δύναμη της εποχής και αργότερα στην υπόλοιπη Ευρώπη.
Το 1728 αναφέρεται ότι για πρώτη φορά σε στέρνες που είχε στα θερμοκήπια του ο δούκας του Ρίτσμοντ στην Αγγλία αναπαράχθηκαν χρυσόψαρα. Το 1797 εκδίδεται το βιβλίο "L'histoire naturelle des animaux domestiques" του Et.M.Bechstein που θεωρείται ο πρώτος οδηγός συντήρησης ενυδρείου με ψάρια (ανέφερε κυρίως χρυσόψαρα).
Παραδόξως (για τα δικά μας δεδομένα, που λίγες γυναίκες ασχολούνται με το χόμπι) μια γυναίκα, η Γαλλίδα ερευνήτρια της θαλάσσιας βιολογίας Jeanne Villepreux-Power, είναι η εφευρέτης του ενυδρείου που κατασκεύασε το 1832 για τις εργασίες της, χρησιμοποιώντας ουσιαστικά μεγάλα γυάλινα δοχεία που διευκόλυναν την παρατήρηση. Δυό χρόνια πριν ο Γάλλος βοτανολόγος Charles Robert Alexandre des Moulins διατυπώνει πρώτος την άποψη ότι η εισαγωγή φυτών στις δεξαμενές συντήρησης ψαριών είναι ευεργετική γι αυτά λόγω του οξυγόνου που απελευθερώνουν στο νερό.

Την ίδια δεκαετία κατασκευάζεται το πρώτο τεράριουμ, το πρώτο θαλασσινό ενυδρείο των σύγχρονων χρόνων και το 1850 δημοσιεύεται η πρώτη επιστημονική μελέτη από τον R. Warington πάνω σε ένα βιολογικά ισορροπημένο ενυδρείο 60 λίτρων που φιλοξενούσε χρυσόψαρο, βαλλισνέριες και σαλιγκάρια.
Στην Αγγλία το 1853 στο Ζωολογικό κήπο του Λονδίνου κατασκευάζεται το πρώτο δημόσιο ενυδρείο ενώ στη Γαλλία ο ιχθυολόγος Pierre Carbonnier είναι απ' τους πρώτους που ανοίγει κατάστημα πώλησης ψαριών και φυτών για ενυδρεία και λίμνες στο Παρίσι το 1850 και είκοσι χρόνια αργότερα εισάγει τα πρώτα παραδείσια (Macropodus opercularis) και μονομάχους από την Ασία.

Στην Γερμανία τη δεκαετία του 1870 εμφανίζονται οι πρώτοι Σύλλογοι φίλων του ενυδρείου και το 1893 δημιουργείται ο πρώτος αντίστοιχος Αμερικάνικος στη Νέα Υόρκη.
Το 1876 η New York Aquarium Journal είναι διεθνώς το πρώτο περιοδικό που κυκλοφορεί για το χόμπι.

Στις αρχές του 20ου αιώνα, το 1908, γίνονται οι πρώτες εισαγωγές στην Ευρώπη από την Νότιο Αμερική, ψαριών για ενυδρεία, με πρωταγωνιστή το γκάπι που γίνεται πολύ δημοφιλές χάρη στα εντυπωσιακά χρώματα του.
Η διάδοση της ενυδρειοφιλίας όμως γίνεται, όπως είναι λογικό, κυρίως μετά την εξάπλωση της ηλεκτροδότησης των κατοικιών που δίνει λύσεις στον φωτισμό, τον αερισμό και το φιλτράρισμα του νερού στα ενυδρεία.
Τα πρώτα φίλτρα που εφαρμόζονται σε δημόσια ενυδρεία λειτουργούν με αντλίες ατμού που παράγουν και διοχετεύουν αέρα ενώ οι ηλεκτρικές αντλίες χρησιμοποιούνται μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο για τον ίδιο λόγο τροφοδοτώντας τα λεγόμενα "€œφίλτρα βυθού" και σε μικρά ενυδρεία εσωτερικά φίλτρα αέρα (box filter).

Horowitz aquarium pump-πατέντα του 1949

Μόλις το 1960 κατασκευάζονται Λος Άντζελες τα πρώτα ενυδρεία μόνο από γυαλί από τον Martin Horowitz χάρη στην ανακάλυψη της σιλικόνης και παύουν να χρησιμοποιούνται άλλα υλικά συναρμολόγησης (μέταλλα και ξύλα) που διαβρώνονται και γίνονται επικίνδυνα. Την ίδια δεκαετία εμπλέκονται στο εμπόριο ενυδρειακών προϊόντων εταιρείες παιχνιδιών (όπως η Mattel στην Αμερική και η Eheim στη Γερμανία) και γεννιούνται νέες όπως η Tetra και η Hagen, o Νorbert Tunze εφευρίσκει τον ηλεκτρικό κυκλοφορητή που ονομάζει Turbelle, o Eugen Jagger τον πρώτο αδιάβροχο θερμαντήρα νερού, ο Dr. Baensch τις τροφές σε flake κλπ

η πρώτη αεραντλία

Το 1975 γίνονται οι πρώτες, για εμπορικούς σκοπούς, επιτυχημένες αναπαραγωγές θαλασσινών ψαριών (μερικών ειδών clown fish) από τους F.Hoff και T.Frakes της Instant Ocean Hatcheries και τους C.Turk και M.Moe της Aqualife Research.
Η επιστημονική έρευνα, οι τεχνολογικές εξελίξεις και η εμπειρία που αποκτούν οι ενυδρειόφιλοι τα επόμενα χρόνια περνάνε το χόμπι σε άλλα επίπεδα, αυτά που γνωρίζουμε σήμερα.
Τεχνικές φίλτρανσης, μηχανικής,χημικής και βιολογικής, επιτρέπουν να διατηρούνται εύκολα σε οικιακά ενυδρεία ζωντανά ψάρια και φυτά γλυκού ή θαλασσινού νερού. Νέες μέθοδοι φωτισμού, παροχές διοξειδίου για τα φυτά, θερμαντήρες του νερού, συσκευές και σκευάσματα ελέγχου και διόρθωσης παραμέτρων του νερού, εξειδικευμένες τροφές κλπ είναι πια στη διάθεση μας από δεκάδες εταιρείες.
Σήμερα τα οικιακά ενυδρεία μπορεί να είναι από ένα απλό 60άλιτρο μέχρι μερικών τόνων, γλυκού νερού με χρυσόψαρα μέχρι μια αναπαράσταση ενός συγκεκριμένου βιότοπου μιας λίμνης ή ποταμού της Αφρικής, φυτεμένα με σπάνια φυτά ή με εξεζητημένα στυλ διακόσμησης και αρχιτεκτονικής, θαλασσινού νερού με ψάρια, ζωντανά κοράλλια και ασπόνδυλα και τόσα άλλα.

Συγχρόνως με την ανάπτυξη της ενυδρειοφιλίας δίνεται ώθηση στις επιστημονικές έρευνες πολλές φορές με τη συνεργασία συλλόγων ενυδρειόφιλων, επεκτείνεται η βιομηχανική παραγωγή ενυδρειακών προϊόντων όπως και το εμπόριο ψαριών και άλλων ζωντανών για ενυδρεία.
Εμφανίζονται τα πρώτα ανησυχητικά σημάδια της υπεραλίευσης σπάνιων και απειλούμενων με εξαφάνιση ειδών αλλά γίνονται και διεθνείς συμβάσεις για την προστασία των βιοτόπων όπως και νομοθεσία σε αρκετά κράτη που ρυθμίζει τους κανόνες διατήρησης και εμπορίας.
To αυξημένο εμπορικό ενδιαφέρον φέρνει στην αγορά και γενετικά τροποποιημένα, υβρίδια ή βαμμένα ψάρια από ασυνείδητους κερδοσκόπους.
Η Σιγκαπούρη και η Μαλαισία είναι απ' τους μεγαλύτερους εκτροφείς ψαριών γλυκού νερού ενώ η Βραζιλία ο μεγαλύτερος εξαγωγέας. Άγρια θαλασσινά ψάρια εξάγουν οι Φιλιππίνες, η Σρι Λάνκα, η Ταϋλάνδη, η Χαβάη κλπ ενώ εξαγωγή κοραλλιών που παράγονται σε καλλιέργειες, αφού έχει απαγορευτεί η περισυλλογή άγριων, η Ινδονησία και η Αυστραλία.
Διεθνώς, το μεγαλύτερο ποσοστό ζωντανών γλυκού νερού που διακινείται στο εμπόριο προέρχεται από εκτροφή ενώ το αντίθετο ισχύει για τα θαλάσσια είδη.

Στην Ελλάδα το χόμπι γίνεται γνωστό ουσιαστικά μετά τη δεκαετία του '70 και απασχολεί αρκετούς μόνο τη τελευταία εικοσαετία. Η έλλειψη ενημέρωσης και βιβλιογραφίας στη γλώσσα μας είναι σοβαρός αποτρεπτικός παράγοντας για τους χομπίστες που ξεπερνιέται σιγά σιγά μετά την δημιουργία του διαδικτύου.
Βιβλία για το χόμπι στα ελληνικά ακόμη και σήμερα κυκλοφορούν ελάχιστα αν και ο Τσάμης αναφέρει ότι είχε ανακαλύψει ξεχασμένο στη δημοτική βιβλιοθήκη της Πάτρας ένα βιβλίο του 1971 !!, το πρώτο πιθανότατα, γραμμένο από τον κτηνίατρο Ιωάννη Τούλια με τίτλο "Το τροπικόν ενυδρείον των γλυκέων υδάτων".
Για την Θεσσαλονίκη που γνωρίζω, τη δεκαετία του '70 οι ενυδρειόφιλοι ήταν μετρημένοι στα δάχτυλα. Είχαμε στέκι τα λίγα μαγαζιά που είχαν ενυδρεία, όπως στην Ανθέων στον Αμαζόνιο των αδελφών Καρασταμάτη, στο Ναυαρίνο στον Ιππόκαμπο του Αντώνη (δεν θυμάμαι δυστυχώς επίθετο) και της Λαμπρινής Μπιζίκη. Η γνώση αποκτιόταν από τις μεταξύ μας συζητήσεις και τα ξένα βιβλία και περιοδικά που μας έφερνε το βιβλιοπωλείο του Μόλχο. Τα διαθέσιμα ψάρια ήταν κυρίως χρυσόψαρα, ζωοτόκα, σκαλάρια και πλακόστομοι και λίγα θαλασσινά, κυρίως κλόουν. Αργότερα εισάγονται οι πρώτες αφρικάνικες κιχλίδες. Τα labidochromis caeruleus οι σαλονικιοί ακόμη τα αποκαλούν "σαμουράϊ" παρατσούκλι που τους έδωσε, αν θυμάμαι καλά, ο αείμνηστος Τάκης Καρασταμάτης.
Γύρω στο 2000 αρχίζουν να εμφανίζονται τα πρώτα site ενυδρειόφιλων στο διαδίκτυο, όπως του Βασίλη Ηλιόπουλου με το "€œGreek Club about Cichlid Lovers from iliovas"€, του Τάκη Τσάμη "Γή και Ύδωρ"€,του Γιώργου Ρεκλού το MCH, του Σταύρου Τσιπά (σημερινού ιδιοκτήτη της "Αβύσσου"€, του καταστήματος Υδρόκοσμος κ.ά.
Ο πρώτος σύλλογος ενυδρειόφιλων, ο Πανελλήνιος Σύλλογος Φίλων του Ενυδρείου (Π.Σ.Φ.Ε.), δημιουργείται το Μάρτιο του 2003 με πρώτο πρόεδρο τον ιδρυτή, λίγα χρόνια πριν, του πρώτου Ελληνικού ενυδρειακού φόρουμ Greek Aquarist's Boards (GAB), Τόλη Κετσελίδη.
Ο ΠΣΦΕ κυκλοφορεί και δικό του περιοδικό, το "Ενυδρείο"€, τον Μάϊο του 2004.

Μετά την ακμή και τη διάδοση της ενυδρειοφιλίας εκείνη τη δεκαετία, τη δημιουργία περισσότερων ενυδρειακών φόρουμ γενικών ή εξειδικευμένων, τη λειτουργία από το 2012 της Ελληνικής "Λέσχης φίλων των Δίσκων", την πραγματοποίηση αρκετών, και διεθνών, διαγωνισμών και εκθέσεων για το ενυδρείο με σημαντικές παρουσίες και διακρίσεις για τα ελληνικά ενυδρεία, σεμιναρίων και διαλέξεων για ενυδρειόφιλους με Έλληνες και ξένους εισηγητές, τα τελευταία χρόνια διανύουμε κατά τη γνώμη μου μια φάση κάμψης, απόρροια της οικονομικής κρίσης και των δυσκολιών.
Οι Έλληνες ενυδρειόφιλοι ωστόσο σήμερα βρίσκονται σε ένα πολύ υψηλό επίπεδο γνώσης, εμπειρίας και δημιουργίας και αποδεδειγμένα έχουν ξεπεράσει χομπίστες χωρών με μεγάλη προϊστορία.

Θα τελειώσω με μια λίστα των ενεργειών που ο ενυδρειόφιλος ΔΕΝ πρέπει να κάνει:
Don’t*overfeed.
Don’t*overcrowd.
Don’t*use very deep aquaria.
Don’t*start with expensive fish.
Don’t*attempt to move filled, large aquaria.
Don’t*fail to replace covers on tropical aquaria.
Don’t*always blame the dealer if your fishes die.
Don’t*be too sure the family cat won’t fish in the aquarium.
Don’t*suddenly change the temperature of the water, either higher or lower.
Don’t*overwork the aquarium hobby. It will last longer in moderation.
Don’t*allow unconsumed food to remain in the aquarium. Remove with dip-tube.
Don’t*fail to thoroughly disinfect an aquarium in which there has been a contagious disease.
Don’t*place new fishes with your established fish until certain that they are not diseased. A week’s quarantine is desirable.
Don’t*attempt to grow aquatic plants in a very subdued light. They cannot prosper and will do more harm than good.
Don’t*overlook the great possibilities of the native fish aquarium, both freshwater and marine. The terrarium, too, is well worthy of attention.
Don’t*keep fishes in galvanized iron or zinc receptacles, nor have copper or brass in contact with aquarium water. Unseasoned wood is bad; unseasoned concrete is fatal.

Όσο κι αν σας φαίνονται επίκαιρες αυτές οι συμβουλές
είναι γραμμένες στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, το 1921,
στο βιβλίο του William T. Innes "Goldfish Varieties and Tropical Aquarium Fishes" (από δημοσίευση του Aquarium Fish Magazine,2000).
Ακούτε λοιπόν πάντα προσεκτικά τους έμπειρους παππούδες ενυδρειόφιλους
γιατί η γνώση τους είναι πολύτιμη για σας, αλλά κυρίως για τους συντρόφους σας στο ενυδρείο.